'We zijn totaal niet voorbereid'; De Groene; 5 oktober 2022

Meer dan ooit voelen jonge, geëngageerde Taiwanezen de dreiging van het autoritaire China. Het vertroebelt hun toekomst. ‘Nooit willen we leven onder Chinees gezag.’
foto: An Rong Xu; NYT ANP

Een statige vergaderkamer in het parlementsgebouw in Taipei is vandaag het domein van de Nationale Studentenbond. Twee vlaggen en een portret van generaal Chiang Kai-shek zijn opzijgeschoven en vervangen voor posters en het logo van de bond. Zo’n 120 studenten zitten aan lange tafels met plexiglas tussenschotten; ze luisteren naar een spreker en turen op hun telefoon. Een van hen doet een dutje, een hoofd met een enorme bos haar rust op tafel.

Overal staan bekers van McDonalds, er liggen rugzakken op de grond. Jongeren lopen in- en uit. Een manlijke student met blauw gelakte nagels en een hoedje op zet water neer voor het bezoek en doet even zijn mondkapje af om naar frisse lucht te happen.

Vertegenwoordigers van ruim veertig universiteiten en hogescholen uit Taiwan zijn hier vandaag bij elkaar gekomen, vertelt Tim (22). Hij studeert Sociologie en is de voorzitter van de Studentenbond. ‘We willen meer democratie in het hoger onderwijs, want het is belachelijk dat we niet kunnen meebeslissen over belangrijke zaken. Neem de gedwongen sluiting van studentenflats, na de uitbraak van Covid. We moesten per se naar huis waar we grote kans liepen om onze families te besmetten.'
Na een college over hoe studenten hun rechten kunnen opeisen, dringt een fotograaf aan op een groepsfoto. De studenten staan op een kluitje; zelfs nu blijven de mondkapjes op, waardoor vrijwel niemand herkenbaar is op het portret.

The Economist noemde Taiwan anderhalf jaar geleden de gevaarlijkste plek op aarde omdat de kans op een gewapend conflict tussen China en Amerika over het lot van eiland, groot is. Ook nu lopen de spanningen weer op. Wat maakt de Chinese dreiging bij de Taiwanese jongeren los? Wat voor effect heeft dit op hun leven. Zijn ze lijdzaam of juist strijdbaar?

Jongeren gaan gebukt onder de hoge druk

In de zaal kost het Tim moeite om boven het geroezemoes uit te komen en de aandacht van de aanwezigen te richten op de groepsdiscussies. De onderwerpen lopen uiteen van tweetalig onderwijs en het genderneutrale beleid op campussen, tot het stijgend aantal zelfmoordpogingen.

Team Zelfmoord komt met onthutsende cijfers. In 2016 waren er ongeveer 1000 zelfmoordpogingen onder jonge mensen op het eiland; in 2020 was het aantal gestegen tot 8000.
Studenten bezwijken vaak onder de druk van hun ouders en van de opleiding. Ook social media en online pesterijen eisen hun tol. Ze zijn bang voor zwak te worden uitgemaakt als ze psychische hulp zoeken. Bovendien is dat niet eenvoudig, want veel instellingen hebben maar één psycholoog in dienst voor alle studenten. De Studentenbond pleit daarom voor meer professionals, meer online therapie en een campagne om psychische hulp bespreekbaar te maken. ‘De regering beloofde het probleem aan te pakken maar ik zie nog te weinig actie’, zegt Tim.
De hoogopgelopen ruzie tussen Taiwan en China - ook een bron van stress - lijkt nu voor de studenten ver weg. Er hangt een melige sfeer in de zaal. Een spreker vertelt verontwaardigt dat de studie filosofie wellicht verdwijnt op haar universiteit. ‘Het is onacceptabel!’ Ze heeft haar woorden nog niet uitgesproken of er klinkt een keiharde knal van het onweer. De studenten barsten uit in luid gejoel. ‘De weergoden zijn het helemaal eens met je!’

Tim introduceert zijn vriend Goobear (25), een naam die hij zelf verzon. Op de gang van het parlementsgebouw vertelt hij op een samenzweerderige toon dat hij zich heeft aangesloten bij de organisatie World United Formosans for Independence (WUFI). Deze organisatie propageert een onafhankelijk Taiwan dat zelfstandig lid moet kunnen worden van de Verenigde Naties en andere internationale organisaties.
‘Dat is belangrijker dan ooit nu China steeds agressiever wordt. We weten immers wat er in Hong Kong is gebeurd.’ Sinds de invoering in 2020 van een veiligheidswet in de voormalige Britse kroonkolonie kan het pro-Chinese gezag iedereen vastzetten en is alle kritiek verstomd.
Eerder dit jaar had Goobear een gesprek met een Franse journalist. ‘Ik wilde toen als Taiwanees vooral uitstralen dat ik vertrouwen in de toekomst had en dat we ons veilig en sterk voelden. Maar eerlijk gezegd is dat nu niet meer zo.’

Begin augustus bracht Nancy Pelosi, de voorzitter van het Amerikaanse Huis van Afgevaardigden, een bliksembezoek aan Taiwan. Ze betuigde haar steun aan het democratische land en aan president Tsai Ing-wen. Tsai (DPP; Democratic Progressive Party) zit in haar tweede termijn en is een van de weinige staatshoofden in de regio die zich niet laten intimideren door de Chinese president Xi Jinping.
De machthebbers in Beijing waren furieus over het hooggeplaatste bezoek. Ze beschouwen Taiwan nog altijd als een opstandige Chinese die móet worden herenigd met het vasteland, desnoods met geweld. President Xi ziet dat zelfs als zijn persoonlijke missie.

Pelosi’s komst werd beantwoord met Chinese militaire oefeningen rondom Taiwan; daarbij overschreden Chinese oorlogsschepen de zeegrens tussen beide landen en vuurden ze raketten af die over het eiland heenvlogen en in Japanse wateren belandden. De oefeningen leken eng veel op een generale repetitie voor een invasie. Sindsdien staat alles op scherp; een oorlog is opeens niet meer ondenkbaar.

Nog een gevoeligheid: de ‘Kunstroof’

Na de studentenbijeenkomst dwaal ik door de gangen van het regeringsgebouw; overal staan en hangen eeuwenoude kunstwerken van grote schoonheid, zoals minutieus beschilderde vazen en bijzondere inkttekeningen. De waarde daarvan is niet in geld uit te drukken. Ook dit ligt zeer gevoelig in Beijing; de Chinezen voelen zich nog altijd beroofd.
Aan het einde van de Tweede Wereldoorlog rukten de communisten op onder leiding van Mao. De nationalisten dreigden de strijd te verliezen en generaal Chiang vluchtte met twee miljoen Kwomintang-aanhangers naar Taiwan; ze namen zoveel mogelijk waardevolle kunstschatten mee.

Chiang werd in Taiwan in 1950 president van de Republic of China (ROC). De generaal koesterde het culturele erfgoed en sloeg het zorgvuldig op. Chairman Mao daarentegen liet alle nog overgebleven kunstschatten die zijn Rode Gardisten maar te pakken konden krijgen, vernietigen tijdens de Culturele Revolutie
De pracht en praal van China, de reflectie van de roemrijke geschiedenis van het land, staat dus in Taipei en niet in het machtige Beijing.

De Kwomintang (KMT) was lange tijd dominant in Taiwan. In 2014 waren de toenmalige president Ma Ying-jeou en zijn de KMT-regering zeer pro-Beijing. Ma wilde de economische en vriendschappelijke banden met het vasteland verstevigen en in alle haast een wet doorvoeren die Chinese ondernemers de mogelijkheid gaf flink te investeren in de dienstensector in Taiwan.
Verschillende studentenbewegingen bundelden hun krachten in de populaire Sunflower Movement en organiseerden massale betogingen. Wekenlang bezetten ze de parlementsgebouwen. Ma trok uiteindelijk de omstreden wet in en twee jaar later verloor hij de verkiezingen van Tsai Ing-wen die een onafhankelijke koers vaart ten aanzien van China.

Onder Tsai zijn de vrijheden toegenomen. Ik ben onderweg naar een tweede afspraak met de studenten. Bij metrostation Ximen middenin de uitgaansbuurt is een breed zebrapad geschilderd in alle kleuren van de regenboog; het is een ode aan de LGBTQ+ gemeenschap in Taiwan, het eerste land in Azië waarin het homohuwelijk is toegestaan. Verliefde mannenstellen lopen op straat hand in hand, twee jongens met ijsmutsen op (het is 38 graden) staan te rappen en een lenige tiener geeft een breakdance demonstratie.
De kakofonie van geluiden, mensen en kleuren is overweldigend maar wat vooral blijft hangen is het gevoel van grote vrijheid en zorgeloosheid op deze plek.

Touat - boekhandel en café - ligt een paar haltes verderop. Voorbij is de zorgeloosheid; er is werk aan de winkel. De glazen pui van Touat is beplakt met gekleurde letters die samen een urgente oproep vormen: ‘Resist China, Freedom Now, Free Tibet, Standby HK, Save Uyghur’.
De winkel organiseert lezingen, fototentoonstellingen en politieke bijeenkomsten en verkoopt literatuur die in China strikt verboden is. En veel geschiedenisboeken, zoals The Dutch East India and the formosan Austronesians'
Niet alleen China, ook Nederland had het ooit gemunt op Taiwan. In 1624 veroverde de Vereenigde Oostindische Compagnie (VOC) het toenmalige Formosa om van daaruit de handel met China uit te breiden. Het lucratieve Fort Zeelandia op Formosa werd in 1661 opnieuw veroverd, nu door de krijgsheer Koxinga die het beschouwde als Chinees grondgebied. Later werd het weer bezet, onder andere door de Japanners.

‘Kunnen we niet opnieuw onder Nederlands gezag komen? Dan legaliseren we hier meteen ook de wiet,’ grapt Goobear, terwijl hij nipt aan een glas water. Goobear studeert filosofie en werkt ook voor de Economic Democratic Union (EDU), die voortkwam uit de Sunflower beweging.
Goobear en zijn vriend Steven (23), student Politicologie en bestuurslid van de Studentenbond, stemden tijdens de laatste verkiezingen in 2020 weer op de DPP van president Tsai. Maar ze zijn teleurgesteld in de daadkracht van de partij.
Niet alleen studenten, ook jongvolwassen met een baan in Taiwan hebben te kampen met hoge werkdruk, lage salarissen en onbetaalbare woningen. Het leidt ertoe dat steeds meer jonge stellen bewust geen kinderen nemen, terwijl de maatschappij in rap temp vergrijst. Een demografische ramp dreigt.

‘We zijn totaal niet voorbereid’

De vrienden vinden de veiligheid van Taiwan nu echter hét thema. President Tsai laat er geen misverstand over bestaan: het leger is er klaar voor. Als China aanvalt zal Taiwan zich met man en macht verdedigen. Maar Goobear heeft er weinig fiducie in. ‘Het leger is nog lang niet sterk genoeg en onvoldoende uitgerust. De regering wil het buitenland doen geloven dat niemand zich zorgen maakt en dat de ministers alles onder controle hebben. Maar dat is niet zo. Tja, ik begrijp wel waarom ze zo doen: ze moeten de economie draaiende houden en nieuwe investeerders aantrekken.’
Bovendien wantrouwen de studenten de legerleiding. ‘Waar blijven de hervormingen?’, vraagt Steven. ‘Veel hooggeplaatste militairen zijn pro-China en we vragen ons af of ze überhaupt bereid zijn om te vechten tegen het moederland'. Op een dag zullen ook de burgers voor hun vrijheid moeten vechten, vreest hij. ‘Maar we zijn totaal niet voorbereid. We moeten, net zoals de Oekraïners, een verdedigingsstrategie hebben. Waar blijft de training? Waar kunnen we wapens krijgen in het geval van een invasie? Waar kunnen we heen vluchten als dat nodig is?’

Volgens experts is de militaire overmacht van China rond 2027 groot genoeg om een invasie te plegen. Bovendien wil Xi, die deze maand wordt herkozen voor een derde termijn als president en wil aanblijven tot zijn dood, de hereniging met Taiwan geregeld hebben'
We worden somber van de hele situatie,’ zegt Steven. ‘Maar we maken ook nog steeds toekomstplannen.’ De mannen willen na hun studie een Master doen in het buitenland daarna terug Taiwan. Goobear wil voor een ngo werken, Steven hoopt professor te worden aan een universiteit.

Na Pelosi volgden nog andere Amerikaanse diplomatieke missies en een Japanse delegatie kwam praten over gezamenlijke veiligheid. Ook de Canadezen en Duitsers hebben hun komst in Taipei, later dit jaar, al aangekondigd. Beijing reageert steeds met nieuwe militaire oefeningen en dreigementen; regelmatig vliegen Chinese gevechtsvliegtuigen door de Taiwanese luchtverdedigingszone en worden er PLA-fregatten rondom het eiland gespot. (PLA: People Liberation Army ofwel het Chinese leger).

Toch willen de studenten absoluut niet dat de bezoeken worden gestaakt of opgeschort. Immers, de ogen van de wereld zijn eindelijk op Taiwan gericht.
Jarenlang werd het eiland door de internationale gemeenschap gemeden en min of meer behandeld als een paria, want landen wilden hun goede relatie met China niet in gevaar brengen. Het tij begint nu langzaam te keren. ‘Als de buitenlandse bezoeken opeens ophouden, dan is dat voor Beijing het bewijs dat het de macht heeft om ons opnieuw te isoleren. Dat staan we niet meer toe. En er is niets verkeerd aan het ontvangen van gasten’, zegt Goobear.

Ze willen ook niets weten van een verzoenende houding. Van Hong Kong hebben ze immer geleerd dat een vriendelijke omgang met China totaal geen zin heeft, zegt Steven. ‘De Chinezen doen wat ze willen. We moeten onze spierballen laten zien anders zullen ze misbruik maken van onze non-agressieve houding.’

Over hoe de Taiwan zich moet verhouden tot China bestaat echter grote onderlinge verdeeldheid. Dat weten ook Kylie en Ken, twee dertigers die een populair podcast-duo vormen. Ze hebben hun eigen Youtube-kanaal en nodigen in hun show wekelijks de meest uiteenlopende gasten uit.
Sinds kort staan ze ook samen op het podium. In Comedy Plus, de nieuwste comedyclub van Taipei, nemen ze wekelijks een live uitzending op. Vanavond is Thomas alias ‘HistoryBro’ te gast. Hij staat bekend als een gematigde KMT’er en heeft zelf ook een succesvolle podcast.

Dankzij hun eigen kanaal kunnen Kylie en Ken vloeken en alle grappen maken die ze willen. Geen onderwerp is taboe en dat slaat aan; de show trekt ruim 300 duizend luisteraars per aflevering. Ook luisteraars die in China wonen. ‘Die sturen ons stiekem foto’s en filmpjes. Zo wisten we tijdens de strenge lockdown in Shanghai precies wat daar toen gaande was’, vertelt Ken. Regelmatig krijgen ze lange mails van Chinezen die gefrustreerd zijn over de repressie in hun land. Ze durven hun gedachten thuis echter met niemand te delen, zelfs niet met hun beste vrienden, uit angst verklikt te worden.
Aan compromissen doen de talkshowhosts niet. Ze uiten in de uitzending vaak kritiek op Xi Jinping en dat betekende het einde van een sponsordeal met Nike.

‘Een oorlog zal desastreus zijn’

In de volle zaal zitten zo’n 140 twintigers en dertigers rondom ronde tafeltjes; ze bestellen bakjes met frites, popcorn en gefrituurde kip en drinken flessen groene thee en bier. De show start met de uitleg van een belangrijke spelregel. Telkens als het woord KMT valt moeten de panelleden (Kylie, Ken en HistoryBro) op het podium een shotje rum achteroverslaan en de toeschouwers een flinke slok drank nemen.
Binnen een kwartier zijn de eerste drie shotjes een feit. De online reacties stromen binnen en worden hardop voorgelezen. ‘Is dit een serieuze talkshow of een nachtclub?’ Er wordt hard om gelachen en op geproost.
Kylie, Ken en HistoryBro vangen elkaar vliegen af: wie is het meest bijdehand? De toeschouwers klappen en juichen of loeien afkeurend als een opmerking ze niet aanstaat.

Ze stellen ook zelf vragen. Hoe ziet HistoryBro de toekomst van Taiwan? Zijn antwoord stelt niet gerust. ‘Als je naar de geschiedenis kijkt dan zie je dat alleen machtige staten kunnen beslissen over de toekomst. Ik hoop dat Taiwan een democratisch land blijft en welvarend. Maar dan moet er geen oorlog uitbreken met China want die zal desastreus zijn. Een oorlog proberen te voorkomen is niet zwak maar juist een teken van kracht'
Hij lijkt het niet verstandig te vinden als Taiwan de hakken in het zand zet en hij wil dat de DPP en KMT stoppen met hun onderlinge conflicten. Want verdeeldheid speelt Beijing in de kaart.'
Wat vindt HistoryBro van het leger? ‘Het leger is te zwak. Ik ben zelf reservist en net weer op oefening geweest. Er werd veel gedronken; er valt heel wat te verbeteren aan de moraal.’ Ook moet de regering het generaals, of ex generaals, verbieden om nog naar China te reize.'
De bruisende avond eindigt met de vraag wie van de toeschouwers nog in China zou willen wonen in de toekomst. Niemand steekt een hand op.'

Op weg naar huis spreekt Willy (21) me aan, een student Amerikaans Recht en een van de toeschouwers. Hij is groot, draagt een oversized zwart T-Shirt en een ketting met grote schakels. Hij ziet er uit als een woeste hiphopper maar als hij zijn mondkapje afdoet blijkt hij een zachtaardig gezicht te hebben.
De woorden van HistoryBro maakten hem nog bezorgder dan hij al was. ‘Komt Europa ons ook helpen als China aanvalt?’ Vraagt hij.

Zijn ouders hebben twee noodlesrestaurants en zijn conservatieve KMT’ers. ‘Ze zeggen dat Tsai’s beleid verkeerd is, dat we Beijing niet tegen ons in het harnas moeten jagen. Ook vinden ze dat China en Taiwan gewoon bij elkaar horen.’ Zelf voelt hij zich vooral Taiwanees.

Hij wil in Amerika graag een licentie als jurist halen ‘Maar ik ben zo bang dat er echt oorlog uitbreekt. Dan heb ik alles voor niets gedaan. En wat nou als ik dan in Amerika zit maar mijn familie hier?’
Vrijwel dagelijks kijkt hij naar nieuws over de strijd in Oekraïne. Hij schrikt van de verwoestingen. Hij huivert bij de gedachte dat Taipei misschien ook ooit wordt gebombardeerd.

‘We zijn helemaal niet zeker van Amerikaanse steun'

Ook Julia (34) vindt dat Tsai haar toon moet matigen. We dineren samen in een winkelcentrum met 30 restaurants, in de buurt van het techbedrijf waar ze werkt, op de verkoopafdeling. Ze is jong, single en ambitieus en stemt KMT.

De gebouwen hier in het oosten van Taipei worden bijna verzwolgen door dichtbegroeide, groene heuvels die boven alles uit toornen. Taiwan is een ruig land met een flinke bergketen die van noord naar zuid loopt. Alleen de laaglanden langs de westkust en een smalle kuststrook in het oosten, zijn goed bewoonbaar.

Julia groeide op in een dorpje in het oosten. Haar ouders hebben een supermarkt. Ze is de enige in de familie met grote ambities en een drang om de wereld te ontdekken. Ze was bezig met een baan in het buitenland toen Covid uitbrak. Maar hoezeer haar afwisselende leven in de stad ook verschilt van het kabbelende bestaan van haar ouders, ze deelt hun ergernis over de koers van de huidige regering. ‘Die is veel te uitgesproken, dat is zo onverstandig!’
Ze was niet gelukkig met het gehypte bezoek van Pelosi. ‘Wij moeten ons neutraal opstellen ten aanzien van Beijing. De Amerikanen zeggen wel dat ze ons te hulp zullen schieten als China Taiwan zou aanvallen maar daar zijn we helemaal niet zeker van'
Ze verlangt wel eens terug naar het tijdperk onder KMT-president Ma die de banden met China juist wilde versterken. ‘Het ging toen beter met de economie en het was rustig rondom Taiwan. Ook toen riep Beijing dat Taiwan een deel van China was. Maar omdat onze regering vriendelijk was, kwam er geen actie.’ Veel van haar vrienden denken er net zo over, zegt ze.
Julia moet hard werken om in haar bestaan te kunnen voorzien en om een klein bedrag te kunnen sparen. Haar vaste salaris bedraagt ongeveer 1500 euro in de maand, voor een werkweek van minimaal veertig uur. Daarvan gaat ruim 600 euro op aan huur. Ze wil graag een eigen appartement kopen. Maar zelfs als ze dat zou kunnen financieren - ook in Taipei zijn de huizenprijzen hoog - zou ze het voorlopig niet aandurven. ‘Wie nu investeert in een appartement of een bedrijf neemt een groot risico.
Kan ze zich voorstellen ooit onder Chinees gezag te leven? Ze reageert verschrikt: ‘Dat nooit! Ik haat de Chinese regering die het leven van mensen volledig wil controleren. Ik ben nogal direct en zou meteen in de problemen komen.’ Ze citeert de Chinese wijsgeer en generaal Sun Tzu (544 tot 496 voor Christus): ‘hou je vrienden dichtbij maar je vijanden nog dichterbij.’

Rond middernacht ga ik naar Pawnshop een ‘rauwe ondergrondse club waar de beste house en techno van de stad wordt gedraaid’. Op de trap naar de ingang staat een lange rij mensen. Eenmaal binnen beplakken beveiligers mijn mobiele telefoon met stickers, checken ze mijn lichaam met een metaaldetector op wapens en mijn tasje op drugs. Naar verluidt liep het drugsgebruik - vooral mdma - de spuigaten uit; de club kreeg een waarschuwing.

Veel gasten zijn genderfluid. Een bezoeker met een baardje draagt een sierlijke witte jurk. Een barkeeper, ook bebaard, heeft een zijden shawl in zijn lange haar geknoopt en zijn ogen zwaar opgemaakt. Hij draagt een strak T-shirt en een trits parelkettingen om zijn hals.

Er klinkt gejoel en alle handen gaan in de lucht als de top act van de avond - DJ Kerena - achter de draaitafel verschijnt: een frêle schoonheid met een lange bos krullen. Haar armen zijn bedekt met tattoos. Terwijl ze aan de knoppen draait, danst ze zelf mee op de opzwepende beats.

Ik passeer een zoenend stelletje en een tweede dansvloer waar 150 techno beats per minuut klinken en een fel licht steeds aan- en uit flikkert. Daarnaast is een chill out-ruimte met een grote zwarte matras waarop bezoekers zitten te roken, hun berichten checken en een banaan eten om bij te tanken. Pawnshop is rouw noch ruig; het is vooral een club waar mensen de vrijheid hebben om te zijn wie ze willen zijn.

In de taxi naar huis denk ik terug aan mijn bezoek in 2019 aan Hong Kong, waar honderdduizenden bewoners - vooral jonge mensen - vol overgave demonstreerden tegen de steeds grotere greep van China op hun bestaan. Ze leken te dansen op een vulkaan, maar ik geloofde in hun missie. Het liep uit op een drama. In Hong Kong leeft nu iedereen in een Chinees keurslijf.
Het is niet voor te stellen dat dit ook in Taiwan kan gebeuren, een van de meest ruimdenkende landen in Azië. Maar ik hou mijn hart vast.

Dit artikel kwam tot stand dankzij een subsidie van het Fonds Bijzondere Journalistieke Projecten en met hulp van de vertaalster Annabelle Chih.

https://www.groene.nl/artikel/we-zijn-totaal-niet-voorbereid