10 december 2013 - Ruzie om rotsen; is het nou Senkaku of Daioyu?

De Amerikaanse vice president Joe Biden, die het afgelopen weekend de kooltjes uit het vuur moest halen in Oost Aziё, had zich geen betere ontvangst kunnen wensen. De Chinese President Xi Jinping onthaalde hem als ‘mijn oude vriend’ en nam uitgebreid de tijd voor zijn gast. Wel vijf uur lang babbelde hij er lustig op los, zonder ook maar een keer de term ‘luchtverdedigingzone’, te laten vallen. Da’s best knap, als de hele regio in rep en roer is.
Cartoon: Chapatte; NYT december 2013

Biden was een man met een missie. Niet voor niets had hij eerder vanuit Tokio geroepen dat China door uitbreiding van zijn luchtruim, op 23 november, ‘eenzijdig de status quo in de regio trachtte te veranderen en daarmee het risico op escalatie vergrootte’.
Maar eenmaal aan de dis in Beijing, verstomde zijn bravoure. De gepeperde uitspraken maakten plaats voor de slappe verklaring dat een goede relatie tussen China en Amerika, ‘gebaseerd moet zijn op vrijmoedigheid en vertrouwen’.
Toch heeft zijn bezoek heeft de gemoederen bedaard. Nog steeds vliegen buitenlandse militaire vliegtuigen door de zone, evenals de burgerluchtvaart en vooralsnog is er nog geen toestel de lucht uitgeschoten.
Maar de kwestie waar het eigenlijk om gaat: het eigendomsrecht van de Senkaku ofwel Diaoyu-eilanden (Chinese naam), is nog lang niet opgelost. En er is maar weinig voor nodig of de vlam slaat opnieuw in de pan.
Opeens vallen de Senkaku eilanden namelijk binnen die nieuwe Chinese luchtverdedigingzone. Voor alle duidelijkheid: het betreft een paar kale rotsen in de Oost Chinese zee, waarop amper een paar huizen passen. Zijn die nou werkelijk zo belangrijk?
China en Japan vinden van wel; wie wil er nou niet een eiland bezitten op een plek waar je de verse vis zo uit de zee lepelt en waar ook nog eens olie en gas in de bodem zit?
Inmiddels meent ook Taiwan aanspraak te kunnen maken op de rotsen, maar die claim wordt in Chinese kringen volkomen genegeerd. Peking beschouwt Taiwan immers nog steeds als een afvallige provincie, die z’n bek moet houden.

De feiten op een rij
- China stelt dat het de eilanden al in 1372 heeft ontdekt. Ze waren toen vooral interessant vanwege de medicinale kruiden die er groeiden. Maar volgens Tokio heeft China de eilanden nooit officieel bestuurd.
- China beroept zich bovendien op Japanse documenten uit de Meiji periode, waarin werd gerefereerd aan ‘Chinese eilanden’ die bij het Japanse rijk moesten worden ingelijfd. Dat gebeurde dan ook in 1895, waarna Japan er eeuwenlang ongestoord het bewind over voerde.
- De Japanners, op hun beurt, grijpen die periode vanaf 1895 aan als onderbouwing voor hun eigen claim. En wijzen bovendien op het vredesverdrag van San Francisco uit 1951, waarin Amerika de grenzen van Japan heeft vastgelegd. Uit het document zou blijken dat de Senkaku eilanden tot Japans grondgebied behoren
- En dat werd volgend de Japanners nog eens bekrachtigd in het verdrag van Okinawa uit 1971. Toen Amerika het beheer van Okinawa (een eilandengroep waartoe de Senkaku's ook zouden behoren) officieel overdroeg aan Japan.
- De rotsen kwamen in handen van een Japanse familie maar werden in 2012 opeens gekocht door de Japanse regering. Die voerde als excuus aan dat ze anders wel eens in handen zouden kunnen vallen van de ultranationalistische en steenrijke politicus Shintaro Ishihara, die geen gelegenheid voorbij zou laten gaan om China te provoceren.

Zeerecht
De Chinezen hadden in de periode 1951 - 1971 andere zaken aan hun hoofd dan een paar kale rotsen, zoals de Korea Oorlog, de Grote Sprong Voorwaarts en de Culturele Revolutie. Maar nu China is uitgegroeid tot een wereldmacht, die bovendien een onstilbare honger heeft naar olie en gas, voelen de machthebbers zich niet langer gehouden aan afspraken uit het verleden, waarin Peking nooit is gekend.
Dat de Japanse regering in september 2012 meende de eilanden zomaar even te kunnen nationaliseren, leidde in China tot hysterische taferelen waarbij Japanse fabrieken en consulaten werden aangevallen, en Toyota bestuurders uit hun auto’s werden gesleurd.
En nu is er dus die nieuwe luchtverdedigingzone. Maar die is zeker niet allesbepalend. Want om het nog een graadje ingewikkelder te maken, is er ook nog de discussie over de maritieme grens tussen China en Japan.
Het zeerecht bepaalt dat China mag putten uit de gasvoorraden die zich bevinden op het Aziatische continentale plat, waar de Senkaku's deel van uitmaken. Maar het zeerecht stelt tegelijkertijd dat Japan rechten heeft binnen de Exclusieve Economische Zone (EEZ).
De Japanse EEZ strekt zich uit 200 kilometer ten westen van de Japanse Ryukyu Eilanden en omvat ook de Senkaku's. Japan kan dus op zijn minst een deel van de gasvoorraden claimen. Jammer genoeg geeft het internationaal recht niet aan wat prevaleert: een zeeplateau of een EEZ.
De enige oplossing lijkt samenwerking te zijn. Japan en China zouden een gezamenlijke autoriteit in het leven moeten roepen die het bestuur over de eilanden uitoefent, de minerale grondstoffen in kaart brengt en de exploratie ervan begeleidt. En de soevereiniteit over de rotsen, moet bij beide landen komen te liggen.
Maar zolang beide partijen hun hakken in het zand zetten, al dan niet onder druk van nationalistische sentimenten, lijkt die samenwerking verder weg te zijn dan ooit.
Wordt vervolgd...